Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka

Z każdym oddechem

Oddychamy od chwili narodzin do chwili śmierci. Jest to podstawowa i stała potrzeba nie tylko dla każdego z nas, ale również dla wszystkich organizmów żyjących na Ziemi. Zła jakość powietrza wpływa na nas wszystkich: szkodzi naszemu zdrowiu i środowisku, co prowadzi do strat ekonomicznych.

Pomimo znacznej poprawy w ostatnich dziesięcioleciach zanieczyszczenie powietrza w Europie w dalszym ciągu szkodzi naszemu zdrowiu i środowisku. W szczególności zanieczyszczenie pyłem zawieszonym i ozonem stwarza poważne zagrożenia dla zdrowia obywateli Europy, wpływając na jakość ich życia i obniżając średnią długość życia. Różne zanieczyszczenia mogą mieć jednak różne źródła i różne skutki. Warto przyjrzeć się bliżej głównym zanieczyszczeniom.

Pył zawieszony PM10 i PM2.5

Pył zawieszony jest zanieczyszczeniem powietrza, które przynosi największe szkody zdrowiu człowieka. Pył zawieszony jest tak lekki, że może unosić się w powietrzu. Niektóre jego cząstki są tak małe (jedna trzydziesta do jednej piątej średnicy ludzkiego włosa), że nie tylko wnikają głęboko do naszych płuc, ale również przedostają się do krwiobiegu, podobnie jak tlen.

 Niektóre pyły są emitowane bezpośrednio do atmosfery. Inne są wynikiem reakcji chemicznych z udziałem gazów będących prekursorami, mianowicie dwutlenku siarki, tlenków azotu i amoniaku, oraz lotnych związków organicznych. Pyły te mogą się składać z różnych związków chemicznych, zaś ich wpływ na nasze zdrowie i środowisko zależy od ich składu. Niektóre metale ciężkie, takie jak arsen, kadm, rtęć i nikiel, również można znaleźć w pyle zawieszonym. Z badania przeprowadzonego niedawno przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wynika, że zanieczyszczenie pyłem drobnym (PM2.5, tj. cząstki o średnicy nie większej niż 2,5 mikrometra) może stanowić większe zagrożenie dla zdrowia niż pierwotnie szacowano. Jak wynika z publikacji WHO pt. „Review of evidence on health aspects of air pollution”, długotrwała ekspozycja na pył zawieszony może wywoływać miażdżycę, niekorzystne wyniki porodu oraz choroby układu oddechowego u dzieci. W badaniu zasugerowano również możliwy negatywny związek z rozwojem układu nerwowego, funkcją poznawczą i cukrzycą, a także wzmocniono związek przyczynowo-skutkowy między PM2.5 a zgonami spowodowanymi chorobami układu krążenia i układu oddechowego.

OZON

Ozon jest szczególną i wysoce reaktywną postacią tlenu, składającą się z trzech atomów tlenu. W stratosferze – jednej z górnych warstw atmosfery – ozon ochrania nas przed niebezpiecznym ultrafioletowym promieniowaniem Słońca. Ale w najniższej warstwie atmosfery, czyli w troposferze, ozon jest w rzeczywistości ważnym zanieczyszczeniem, które wpływa na zdrowie publiczne i na przyrodę. Ozon w warstwie przyziemnej jest wynikiem złożonych reakcji chemicznych pomiędzy gazami będącymi prekursorami, takimi jak tlenki azotu i niemetanowe lotne związki organiczne. W powstawaniu ozonu uczestniczą również metan i tlenek węgla.

Ozon jest silnie toksyczny i agresywny. Wysokie poziomy ozonu powodują korozję materiałów, budynków i żywych tkanek. Ogranicza on zdolność roślin do przeprowadzania fotosyntezy oraz utrudnia przyswajanie dwutlenku węgla. Ponadto ozon utrudnia rozmnażanie i wzrost roślin, co prowadzi do niższych plonów i ogranicza wzrost lasów.
W ludzkim ciele ozon powoduje zapalenie płuc i oskrzeli.

Po ekspozycji na ozon nasze ciała starają się uniemożliwić mu przedostanie się do płuc. Ten odruch ogranicza ilość wdychanego tlenu. Jeżeli wdychamy mniej tlenu, nasze serca ciężej pracują. Tak więc dla ludzi cierpiących na choroby układu krążenia i układu oddechowego, jak np. astma, narażenie na wysokie stężenia ozonu może być szkodliwe, a nawet śmiertelne.

Co jeszcze zawiera szkodliwego zawiera powietrze ?

Ozon i pył zawieszony nie są jedynymi zanieczyszczeniami, które są powodem do obaw w Europie. Nasze samochody, ciężarówki, elektrownie i inne zakłady przemysłowe potrzebują energii. Prawie wszystkie pojazdy i zakłady wykorzystują jakiegoś rodzaju paliwo i spalają je, aby uzyskać energię. Spalanie paliwa zazwyczaj zmienia postać wielu substancji, w tym azotu – najliczniej występującego gazu w naszej atmosferze. Gdy azot wchodzi w reakcję w tlenem, w powietrzu powstają tlenki azotu (w tym dwutlenek azotu NO2). Gdy azot wchodzi w reakcję z atomami wodoru, powstaje amoniak (NH3), który jest kolejnym zanieczyszczeniem powietrza wywołującym poważne negatywne skutki dla zdrowia człowieka i środowiska.

W praktyce procesy spalania uwalniają wiele innych zanieczyszczeń powietrza, począwszy od dwutlenku siarki i benzenu, po tlenek węgla i metale ciężkie. Niektóre z tych zanieczyszczeń wywierają krótkoterminowy wpływ na zdrowie człowieka. Inne, takie jak niektóre metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne, akumulują się w środowisku. Dzięki temu przedostają się one do naszego łańcucha żywnościowego, a w rezultacie trafiają na nasz stół.

Inne zanieczyszczenia, takie jak benzen, mogą niszczyć materiał genetyczny komórek i powodować nowotwory w razie długotrwałej ekspozycji. Ponieważ benzen jest stosowany jako dodatek do benzyny, około 80% benzenu uwalnianego do atmosfery w Europie pochodzi ze spalania paliwa wykorzystywanego przez pojazdy.

Inne znane rakotwórcze zanieczyszczenie, benzo(a)piren (B(a)P), jest uwalniane głównie w procesie spalania drewna lub węgla w piecach domowych. Kolejnym źródłem B(a)P są spaliny samochodowe, przede wszystkim z silników wysokoprężnych. B(a)P jest nie tylko rakotwórczy, ale może również podrażniać oczy, nos, gardło i oskrzela. B(a)P można z reguły znaleźć w pyle zawieszonym.

Opracowane na podstawie: Raportu Europejskiej Agencji Środowiska „ Sygnały EEA 2013. Z każdym oddechem. Poprawa jakości powietrza w Europie ‘’ , EEA Report No 9/2013 Air quality in Europe — 2013 report ,Raport WHO pt. „Review of evidence on health aspects of air pollution”